- Grodzisko jaćwieskie Góra Zamkowa
Chociaż osadnictwo na Górze Zamkowej pojawiło się już w VIII-VII w. p.n.e., najsłynniejszymi jej mieszkańcami byli Jaćwingowie – odłam bałtyjskiego ludu Prusów, którzy pojawili się tu w IX w. i zbudowali na szczycie góry okazały gród. Do XIII w. ulegał on licznym przebudowom i wzmocnieniom, by ostatecznie stać się jedną z najpotężniejszych twierdz na terytorium pruskim. W jego otoczeniu znalazła się imponująca infrastruktura: wały obronne, wieże strażnicze, drewniany most łączący gród z osadą Targowisko, kanał między jeziorami Szurpiły i Kluczysko czy wysoki mur kamienny.
Więcej informacji o Górze Zamkowej TUTAJ
- Osada wczesnośredniowieczna w Targowisku i Smolnikach
Badania archeologiczne potwierdziły występowanie w tych miejscach osad wczesnośredniowiecznych datowanych na XI-XIII w. Oznaczeń dokonano na postawie licznie odnajdowanych śladów ceramiki, polepy i kości.
Osada w Targowisku, zlokalizowana na podgrodziu Góry Zamkowej, stanowiła centrum ośrodka szurpilskiego Jaćwingów. Miała ona charakter usługowo-rzemieślniczy i handlowy. Odbywały się tu targi, podczas których Jaćwingowie sprzedawali wyrabiane przez siebie przedmioty żelazne, złote, miedziane, skórzane, a ceramikę, odzież, sprzęty myśliwskie i rybackie. Bywali tu kupcy z Polski, Litwy, Rusi czy Europy Zachodniej i Południowej. Sprzyjała temu lokalizacja całego ośrodka jaćwieskiego w pobliżu rzek Czarnej Hańczy i Szeszupy, wzdłuż których przebiegały główne szlaki komunikacyjne.
- Dwa kurhany pradziejowe w Dzierwanach
W kulturze europejskiej bardzo często spotykamy dawne miejsca pochówku, które nazywane są kurhanami. Zazwyczaj mają formę pagórków, lecz w środku posiadają kamienne kręgi oraz np. kamienne skrzynie, u Wikingów czasami były to łodzie. Zawierały one przedmioty codziennego użytku, w które wyposażano zmarłych, ponieważ większość ludów indoeuropejskich wierzyła, że dusza człowieka po śmierci wędruje do innego świata. W związku z tym zmarły otrzymywał wyposażenie, aby mógł z niego korzystać w zaświatach.
- Drewniany kościół w Jeleniewie
Parafia p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Jeleniewie erygowana została w 1772 r. i uposażona przez Króla Stanisława Augusta. Pierwotnie znajdowała się tam drewniana kaplica. Obecny kościół został zbudowany w 1878 r. Elementami wyposażenia szczególnie wartymi uwagi są konfejonały, kropielnica, ambona i ołtarz główny reprezentujące styl rokoko, które pochodzą z rozebranego kościoła w Magdalenowie koło Wigier. We wnętrzu można zobaczyć również zabytkowe obrazy oraz stacje drogi krzyżowej z XIX wieku. W 2013 roku do tej listy dołączono zabytki ruchome – organy pozytywowe powstałe po 1878 roku i trzy skrzydlate anioły, odnalezione na strychu kościoła w Jeleniewie. Strych świątyni skrywa też skarb przyrodniczy – jedną z dwóch w Polsce letnią kolonię rozrodczą nietoperza nocka łydkowłosego (dla którego powstał obszar Natura 2000).
- Molenna staroobrzędowców w Wodziłkach
W 1921 r. zamieszkujący Wodziłki staroobrzędowcy zbudowali drewnianą świątynię – molennę pw. Świętej Trójcy. W 1928 r. od frontu dobudowano trójkondygnacyjną wieżę z blaszanym hełmem i charakterystycznym dla tej wiary ośmioramiennym krzyżem. W jej wnętrzu znajduje się kilkanaście ikon, stare księgi i krzyże. Świątynię zwiedzić można jedynie z zewnątrz.
Więcej o molennie i Wodziłkach TUTAJ
- Park dworski w Starej Hańczy
Pierwsze zapisy dotyczące majątku w Starej Hańczy pochodzą z XVII w., a jego ówczesnym właścicielem był Stanisław Lipnicki, dworzanin królewski. Budynek dworu zbudowano na wzniesieniu nad jeziorem Hańcza. W jego otoczeniu znalazł się park, ogródek warzywny, stawy rybne oraz zabudowania gospodarcze. Burzliwa historia majątku, który zmieniał właścicieli aż 11 razy, skończyła się w 1946 r. kiedy budynek dworu spłonął w niewyjaśnionych okolicznościach. Do dziś zachował się jedynie park podworski z wyraźnie widocznymi głównymi założeniami – aleją jesionowo-klonową (prowadzącą do jeziora Hańcza), aleją klonową (przy drodze do Smolnik) oraz pomnikową aleją lipową.
Więcej o Starej Hańczy TUTAJ
- Cmentarz rzymskokatolicki w Smolnikach
Zwany przez miejscowych „starym cmentarzem” zaczął pełnić swoją rolę ok. połowy XIX w., kiedy po remoncie drewnianej kapliczki zaczęto chować wokół niej zmarłych. Niedaleko, po drugiej stronie ulicy znajduje się nowy cmentarz. Pochówki odbywają się na obu nekropoliach.
Więcej o Smolnikach TUTAJ
- Kaplica cmentarna w Smolnikach
Znajdująca się na starym cmentarzu drewniana kaplica zbudowana została pod koniec XVIII wieku. Posiada dwuspadowy dach zwieńczony wieżyczką z krzyżem. Przed powstaniem parafii i kościoła w Smolnikach (1911-1924) odbywały się tu nabożeństwa prowadzone przez duchownego z Wiżajn. W 1986 r. przeprowadzono gruntowny remont, podczas którego wymianie uległy wszystkie elementy drewniane. Przed laty członkowie amatorskiego teatru z Warszawy uznali ją za świetną scenerię do odegrania sztuki „Dziady” Adama Mickiewicza.
- Cmentarz ewangelicki w Szeszupce i Łopuchowie
Ewangelicy na ziemi suwalskiej pojawili się XVIII w. jako koloniści niemieccy. Większość z nich opuściła swoje domostwa w czasie i po II Wojnie Światowej wraz z wycofującą się hitlerowską armią. Dziś śladem ich obecności są otoczone kamiennymi murkami niewielkie cmentarze usytuowane na wzniesieniach, nieopodal wsi. Ewangelickie nagrobki pierwotnie otaczane były kamieniami polnymi i wieńczone drewnianym krzyżem. W XIX w. zaczęto stawiać żeliwne krzyże – bezpośrednio w ziemi lub na kamiennych cokołach.
Więcej o ewangelikach w Łopuchowie TUTAJ
- Cmentarz żydowski w Jeleniewie
Od początku istnienia Jeleniewa, założonego w XVIII w. przez Antoniego Tyzenhausa, obok ludności chrześcijańskiej żyli tu także Żydzi. W 1880 roku w Jeleniewie mieszkało 659 osób – połowę z nich stanowili wyznawcy judaizmu. We wsi znajdowała się synagoga, a za nią cmentarz. Podczas II Wojny Światowej jeleniewscy Żydzi zostali eksterminowani, zburzono synagogę, a cmentarz zdewastowano. Większość z 31 znajdujących się na nim macew pochodzi z połowy XIX wieku, a najstarsze zidentyfikowane stele datuje się na 1760 rok. W 1992 roku wystawiono pomnik ku czci ofiar Holocaustu, a w 1997 roku przeprowadzono prace porządkowe.
Więcej informacji o cmentarzu i dawnych mieszkańcach Jeleniewa TUTAJ
- Cmentarz wojenny w Rutce
Cmentarz znajduje się po wschodniej stronie drogi polnej z Rutki do Podwysokiego Jeleniewskiego, na wzniesieniu opadającym w kierunku Czarnej Hańczy. Spoczywa na nim 561 żołnierzy niemieckich i 1534 rosyjskich, poległych podczas I wojny światowej. Jest to jeden z największych pod względem liczby pochowanych żołnierzy cmentarzy wojennych z tego okresu w województwie podlaskim.